بررسی کلی سرطان دهان: از علائم و علل تا درمان و راه های پیشگیری از آن

سرطان دهان یکی از بیماری های جدی است که بخش های مختلف حفره دهانی، از جمله زبان، لب ها، لثه ها، و حتی حلق را درگیر می کند. این نوع سرطان، اگرچه شیوع کمتری نسبت به سایر سرطان ها دارد، اما به دلیل تأثیرات مخرب بر سلامت کلی بدن و کیفیت زندگی، اهمیت زیادی در حوزه پزشکی پیدا کرده است. تشخیص زودهنگام این سرطان، نقش بسیار مهمی در درمان موفقیت آمیز آن دارد. از این رو، آگاهی از علائم اولیه و عوامل خطر، کلید پیشگیری و درمان به موقع این بیماری است.

سرطان دهان چیست؟

سرطان دهان، رشد غیرطبیعی و غیرقابل کنترل سلول های سرطانی در نواحی مختلف دهان است. این بیماری ممکن است با توده های غیرعادی، زخم های مقاوم به درمان، یا تغییر رنگ های مشکوک در بافت های دهانی همراه باشد.

سرطان یا کنسر دهان اغلب به دلیل نادیده گرفته شدن علائم اولیه، دیر تشخیص داده می شود و این تأخیر می تواند منجر به گسترش بیماری به سایر بخش های بدن شود. به همین دلیل، شناخت و توجه به تغییرات دهانی می تواند نقشی حیاتی در جلوگیری از عوارض جدی تر ایفا کند.

علائم سرطان دهان چیست؟

* زخم های ماندگار و مقاوم به درمان

وجود زخم هایی که حتی با درمان های رایج پس از دو تا سه هفته بهبود نمی یابند، می تواند از اولین نشانه های سرطان دهان باشد. این زخم ها ممکن است در قسمت های مختلف دهان ظاهر شوند و اغلب بدون درد هستند. اما در برخی موارد، به ویژه هنگام غذا خوردن یا صحبت کردن، می توانند ایجاد ناراحتی کنند. توجه به این نوع زخم ها و مراجعه به پزشک برای بررسی دقیق ضروری است.

بیشتر بخوانید: با 10 نوع مختلف زخم دهان بیشتر آشنا شوید + روش های درمان

* توده ها و برجستگی های غیرعادی

یکی دیگر از علائم شایع کنسر دهان، ایجاد توده ها یا برجستگی های غیرمعمول در زبان، لثه ها، یا سایر نقاط دهان است. این توده ها ممکن است به تدریج رشد کرده و به دلیل فشار بر بافت های اطراف، ایجاد درد یا ناراحتی کنند. معاینه این برجستگی ها توسط متخصص می تواند به تشخیص زودهنگام و پیشگیری از پیشرفت بیماری کمک کند.

* تغییر رنگ در بافت دهانی

تغییر رنگ های غیرطبیعی در دهان، از جمله لکه های سفید (لکوپلاکی) یا قرمز (اریترولاکی)، می توانند نشانه ای از سرطان دهان باشند. این تغییرات معمولاً با ضخیم شدن یا زبری سطح بافت همراه هستند و به عنوان علائم پیش سرطانی شناخته می شوند.

*  خونریزی های غیرمعمول دهانی

خونریزی مکرر و بدون دلیل مشخص از نواحی مختلف دهان، به ویژه هنگام مسواک زدن یا غذا خوردن، می تواند نشان دهنده وجود توده های دهانی یا آسیب بافتی ناشی از سرطان باشد. این علامت معمولاً نادیده گرفته می شود، اما مراجعه به پزشک برای بررسی علت این خونریزی ها بسیار اهمیت دارد.

بیشتر بخوانید: مدیریت خونریزی لثه در خانه + دندانپزشکی (روش های ساده و دم دست)

*  مشکلات در بلع و صحبت کردن

در مراحل پیشرفته تر سرطان دهان، بیماران ممکن است با مشکلاتی در بلع، جویدن، یا حتی تکلم مواجه شوند. این مشکلات معمولاً به دلیل گسترش سلول های سرطانی به بافت های اطراف و تأثیر آن ها بر عملکرد طبیعی عضلات دهانی و حلقی ایجاد می شوند. توجه به این نشانه ها و دریافت مشاوره از پزشک متخصص ضروری است.

علت بروز سرطان دهان چیست؟

— مصرف دخانیات و الکل

مصرف سیگار، قلیان، و نوشیدنی های الکلی از عوامل اصلی افزایش خطر سرطان دهان هستند. مواد شیمیایی موجود در این محصولات، به طور مستقیم باعث آسیب به بافت های دهانی و تغییر در DNA سلول ها می شوند. ترکیب این دو عامل، خطر ابتلا را به طور چشمگیری افزایش می دهد و متأسفانه بسیاری از افراد این رابطه خطرناک را نادیده می گیرند.

— عفونت های ویروسی مانند HPV

ویروس پاپیلومای انسانی (HPV) یکی از عوامل مهم در برخی از موارد کنسر دهان است. این ویروس از طریق تماس مستقیم یا فعالیت های خاص منتقل شده و با ایجاد تغییرات ژنتیکی در سلول ها، زمینه ساز رشد سلول های سرطانی می شود. امروزه ارتباط HPV با سرطان های سر و گردن بیشتر مورد توجه قرار گرفته است.

—  قرارگیری طولانی مدت در معرض نور خورشید

اشعه ماورای بنفش (UV) ناشی از نور خورشید می تواند به پوست لب ها آسیب زده و خطر سرطان لب را افزایش دهد. افرادی که مدت زمان زیادی در معرض آفتاب هستند، باید از کرم های ضدآفتاب مخصوص لب و کلاه های محافظ استفاده کنند تا از این آسیب ها جلوگیری شود.

—  تغذیه نامناسب و کمبود مواد مغذی

کمبود ویتامین هایی مانند ویتامین C و A در رژیم غذایی، می تواند سیستم ایمنی بدن را ضعیف کرده و مقاومت در برابر رشد سلول های غیرطبیعی را کاهش دهد. مصرف غذاهای سرشار از آنتی اکسیدان ها و مواد مغذی می تواند نقش مهمی در پیشگیری از سرطان دهان ایفا کند.

روش های تشخیص سرطان دهان چیست؟

+ معاینات بالینی دقیق

اولین گام برای تشخیص کنسر دهان، معاینات بالینی توسط دندانپزشک یا متخصص گوش، حلق و بینی است. این معاینات شامل بررسی زخم ها، توده ها، و تغییر رنگ ها در حفره دهانی و ارزیابی علائم مرتبط می شود.

+ بیوپسی یا نمونه برداری

در صورت وجود علائم مشکوک، بیوپسی یا نمونه برداری از بافت دهانی انجام می شود. این روش به پزشکان کمک می کند تا با بررسی سلول ها زیر میکروسکوپ، وجود یا عدم وجود سرطان را تأیید کنند.

+ تصویربرداری پیشرفته

برای ارزیابی گسترش سرطان و تأثیر آن بر بافت های اطراف، ممکن است از روش هایی مانند سی تی اسکن، ام آر آی یا PET اسکن استفاده شود. این تکنیک ها اطلاعات دقیقی درباره مرحله بیماری ارائه می دهند.

روش  درمان سرطان دهان چیست؟

+ جراحی

جراحی یکی از اصلی ترین روش های درمان سرطان دهان است و هدف آن برداشتن توده سرطانی یا بافت های آسیب دیده است. نوع و گستردگی جراحی به مرحله بیماری و محل دقیق توده بستگی دارد. در مراحل اولیه، ممکن است توده با حداقل آسیب به بافت های اطراف برداشته شود.

اما در مراحل پیشرفته تر، گاهی نیاز به جراحی گسترده تر برای حذف بخش هایی از بافت دهان یا حتی استخوان فک وجود دارد. پس از جراحی، بازسازی نواحی آسیب دیده برای حفظ عملکرد و ظاهر طبیعی دهان انجام می شود.

+ پرتودرمانی (رادیوتراپی)

پرتودرمانی از امواج پرانرژی برای از بین بردن سلول های سرطانی و کوچک کردن توده ها استفاده می کند. این روش معمولاً به صورت مستقل در مراحل اولیه سرطان یا به عنوان درمان تکمیلی پس از جراحی به کار می رود.

پرتودرمانی می تواند اثرات جانبی مانند خشکی دهان، زخم های دهانی، یا تغییر در حس چشایی ایجاد کند، اما با مدیریت دقیق، نتایج قابل توجهی در کنترل بیماری دارد.

+ شیمی درمانی

در مواردی که سرطان دهان به سایر قسمت های بدن گسترش یافته باشد یا به عنوان درمان تکمیلی استفاده شود، شیمی درمانی مؤثر است. این روش از داروهای ضدسرطان برای هدف گیری و تخریب سلول های سرطانی استفاده می کند.

شیمی درمانی اغلب با پرتودرمانی ترکیب می شود تا اثربخشی بیشتری داشته باشد. اگرچه این روش می تواند عوارضی مانند تهوع، ریزش مو، و ضعف عمومی ایجاد کند، اما نقش مهمی در درمان سرطان های پیشرفته دارد.

درمان هدفمند (Targeted Therapy)

این روش نوین، سلول های سرطانی را با استفاده از داروهایی که به گیرنده های خاص سلولی متصل می شوند، هدف قرار می دهد. درمان هدفمند نسبت به شیمی درمانی کمتر به سلول های سالم آسیب می رساند و عوارض کمتری دارد. این روش بیشتر برای بیمارانی استفاده می شود که به درمان های مرسوم پاسخ نداده اند یا بیماری پیشرفته تری دارند.

مراقبت های حمایتی و توان بخشی

پس از درمان های اصلی، بیمار ممکن است به توان بخشی برای بازگرداندن توانایی های بلع، صحبت کردن، یا جویدن نیاز داشته باشد. این مرحله شامل جلسات گفتاردرمانی، فیزیوتراپی، و مشاوره تغذیه می شود. علاوه بر این، حمایت روانی برای کمک به بیمار در مقابله با اثرات احساسی و اجتماعی بیماری اهمیت بالایی دارد.

پیگیری های منظم

پس از اتمام درمان، بیمار باید به طور منظم تحت نظارت پزشک قرار گیرد تا از عود بیماری یا بروز مشکلات جدید جلوگیری شود. پیگیری شامل معاینات بالینی، آزمایش های تصویربرداری، و بررسی علائم احتمالی است. این مرحله بخشی حیاتی از روند درمان و حفظ سلامت بیمار است.

راه های پیشگیری از سرطان دهان چیست؟

+ ترک مصرف دخانیات و الکل

یکی از بهترین راه ها برای پیشگیری از سرطان دهان، پرهیز کامل از مصرف سیگار، قلیان و نوشیدنی های الکلی است. ترک این عادت ها می تواند تأثیر بسزایی در کاهش خطر ابتلا داشته باشد.

+ رعایت بهداشت دهان و دندان

حفظ سلامت دهان و دندان از طریق مسواک زدن، استفاده از نخ دندان، و مراجعه منظم به دندانپزشک می تواند از بروز مشکلات دهانی جلوگیری کند و در شناسایی زودهنگام تغییرات خطرناک کمک کند.

+ استفاده از کرم های ضدآفتاب برای لب ها

برای جلوگیری از آسیب های ناشی از اشعه UV، به ویژه در افرادی که زمان زیادی در معرض آفتاب قرار می گیرند، استفاده از کرم های ضدآفتاب مخصوص لب ضروری است.

+ مصرف مواد غذایی سالم و متنوع

تغذیه سالم که شامل میوه ها، سبزیجات، و مواد غذایی غنی از ویتامین ها و آنتی اکسیدان ها باشد، می تواند نقش مهمی در تقویت سیستم ایمنی و جلوگیری از رشد سلول های سرطانی داشته باشد.