مخاط دهان چیست و چه عملکردهایی در دهان دارد؟

غشای مخاطی پوششی است که داخل دهان ما را می پوشاند. نقش حیاتی در محافظت از بافت های زیرین و ایجاد سدی در برابر میکروارگانیسم های مضر دارد. در این مقاله ابتدا درباره ساختار مخاط دهان و پیچیدگی‌های آن توضیحاتی ارائه می کنیم سپس عملکرد، بیماری های رایج مرتبط و راه‌های حفظ سلامت آن را نیز بررسی می‌کنیم.

تعریف جامع + بررسی ترکیبات غشای مخاطی دهان

به طور علمی تر، مخاط دهان به پوشش مرطوب حفره دهان اطلاق می شود که بخش داخلی گونه ها، لب ها، کف دهان، لثه ها و قسمت زیرین زبان را در بر می گیرد.  غشای مخاطی به طور کلی از سه لایه تشکیل شده است.

غشای مخاطی عملکردهای اساسی مختلفی از جمله محافظت، حس، ترشح و جذب را انجام می دهد. این ماده به عنوان یک مانع فیزیکی در برابر میکروارگانیسم های مضر عمل می کند، به درک گفتار و چشایی کمک می کند، بزاق تولید می کند و امکان جذب برخی داروها را نیز فراهم می کند. بنابراین به طور کلی یه ساختار بسیار مفید در داخل دهان است.

بررسی 3 لایه اصلی مخاط دهانی به زبان ساده

همانطور که در بخش قبل اشاره شد، این غشاء در واقع خودش از 3 لایه تشکیل می شود:

اپیتلیوم

اپیتلیوم خارجی ترین لایه مخاط دهان است و به عنوان یک مانع محافظ عمل می کند. این بخش از چندین لایه سلولی تشکیل شده است که بیرونی ترین لایه در نواحی در معرض اصطکاک مانند لثه و کام سخت قرار دارد.

لامینا پروپریا

لامینا پروپریا در زیر اپیتلیوم قرار دارد و از بافت همبند تشکیل شده است. حاوی رگ های خونی، اعصاب و سلول های سیستم ایمنی است که از مخاط دهان حمایت، تغذیه و دفاع می کنند.

لایه زیر مخاطی

لایه زیر مخاطی عمیق ترین لایه مخاط دهان است و از بافت همبند شل تشکیل شده است. این لایه رگ های خونی اصلی، اعصاب و غدد بزاقی را در خود جای داده و به عملکرد کلی حفره دهان کمک می کند.

چند نوع غشای مخاطی داریم؟

تا اینجا مشخص شد که خود غشای مخاطی دهان در هر کجا که باشد 3 لایه دارد. اما غشاء دهان را می توان بر اساس موقعیت اش در داخل دهان و ویژگی های ساختاری اش در آن بخش به سه نوع اصلی طبقه بندی کرد: غشاء جونده، غشائ پوششی و مخاط تخصصی.

مخاط جونده

مخاط جونده در نواحی تحت فشار مکانیکی قابل توجهی در حین جویدن، مانند لثه و کام سخت دیده می شود. این غشای مخاطی دارای اپیتلیوم ضخیم و لایه ای متراکم از الیاف کلاژن در لامینا پروپریا است که استحکام و انعطاف پذیری را فراهم می کند.

پوشش مخاطی

این نوع مخاط، بخش داخلی گونه ها، لب ها، کف دهان و کام نرم را می پوشاند. در مقایسه با مخاط جونده، اپیتلیوم نازک‌تر و ظریف‌تری دارد. در واقع به صورت متحرک و انعطاف پذیر است و امکان گفتار، بلع و سایر عملکردهای دهان را فراهم می کند.

مخاط تخصصی

غشاء تخصصی به ساختارهای منحصر به فرد درون حفره دهان، مانند جوانه های چشایی در سطح پشتی زبان و لوزه های زبانی در پشت زبان اشاره دارد. این نواحی تخصصی دارای عملکردهای خاص مربوط به درک طعم و پاسخ ایمنی هستند.

بیماری هایی که بر غشای مخاطی دهان تاثیر می گذارند چه هستند؟

در حالی که مخاط دهان انعطاف پذیر است، اما مستعد ابتلا به شرایط مختلفی است که می تواند بر سلامت آن تأثیر بگذارد. در اینجا تنها به برخی از مهم ترین و رایج ترین بیماری ها و مشکلاتی که این بافت دهانی را تحت تاثیر قرار می دهند اشاره می کنیم:

آفت دهان

آفت‌ها، زخم‌های کوچک و دردناکی هستند که روی غشای مخاطی دهان ایجاد می‌شوند. آنها می توانند ناشی از عوامل مختلفی از جمله استرس، تغییرات هورمونی، برخی غذاها یا بیماری های زمینه ای باشند. آفت‌ها معمولاً طی یک تا دو هفته خود به خود بهبود می‌یابند.

برفک دهان

برفک دهان که کاندیدیازیس دهان نیز نامیده می شود، یک عفونت قارچی است که در اثر رشد بیش از حد مخمر کاندیدا در دهان ایجاد می شود. برفک به صورت ضایعات سفید کرمی روی مخاط دهان ظاهر می شود که می تواند دردناک بوده و ممکن است هنگام خراشیدن خونریزی کند. برفک دهان معمولاً در نوزادان، افراد مسن و افراد با سیستم ایمنی ضعیف دیده می شود.

لکوپلاکیا

لکوپلاکیا یا لکوپلاکی وضعیتی است که با لکه های ضخیم و سفید روی مخاط دهان مشخص می شود. این لکه ها اغلب به دلیل تحریکات مزمن مانند استفاده از تنباکو یا دندان مصنوعی نامناسب ایجاد می شوند. در حالی که اکثر موارد لکوپلاکیا بی ضرر هستند، برخی ممکن است به سرطان دهان پیشرفت کرده که در این صورت نیاز به ارزیابی و درمان بیشتر دارد.

لیکن پلان دهان

لیکن پلان دهان یک بیماری التهابی مزمن است که مخاط دهان را تحت تاثیر قرار می دهد. این ضعیت به به صورت لکه های سفید، توری یا نواحی قرمز و متورم همراه با ناراحتی یا درد ظاهر می شود. علت دقیق لیکن پلان دهان ناشناخته است، اما اعتقاد بر این است که این یک اختلال با واسطه ایمنی است.

چطور به حفظ سلامتی و عملکرد غشای مخاطی دهان کمک کنیم؟

برای حفظ سلامت مخاط و جلوگیری از مشکلات دهان و دندان دنبال کردن چند نکته و توصیه زیر می تواند مفید باشد:

بهداشت دهان و دندان را رعایت کنید

بهداشت دهان و دندان را رعایت کنید، از جمله مسواک زدن دو بار در روز با یک مسواک نرم، استفاده از خمیر دندان حاوی فلوراید و نخ دندان کشیدن روزانه. تمیز کردن منظم زبان همچنین می تواند به حذف باکتری ها و حفظ سلامت مخاط دهان شما کمک کند.

رژیم غذایی متعادل داشته باشید

خوردن یک رژیم غذایی متعادل که سرشار از میوه ها، سبزیجات، غلات کامل و پروتئین های بدون چربی است، مواد مغذی ضروری را برای سلامت غشاء دهان شما فراهم می کند. از مصرف بیش از حد شکر خودداری کنید، زیرا می تواند به پوسیدگی دندان و بیماری لثه کمک کند.

از عوامل تحریک کننده غشاء دوری کنید

از عادت هایی که می توانند مخاط دهان را تحریک کنند (مانند سیگار کشیدن، استفاده از محصولات تنباکو و مصرف بیش از حد الکل) خودداری کنید. این عادات مضر می تواند خطر مشکلات سلامت دهان را افزایش داده و به غشای مخاطی آسیب برساند.

معاینات منظم دندانپزشکی را فراموش نکنید

برای نظارت بر سلامت غشا و تشخیص زودهنگام مشکلات احتمالی اش، معاینات منظم دندانپزشکی را برنامه ریزی کنید. دندانپزشک شما می تواند در طول این جلسات ویزیت دوره ای علاوه بر معاینه فیزیکی، جرمگیری حرفه ای و چکاپ های دیگر، غربالگری سرطان دهان و توصیه های شخصی را برای حفظ سلامت مخاط دهان به شما ارائه دهد.